Bohaterowie literaccy mogą fascynować, śmieszyć, wzruszać, złościć. A jaką bohaterką może być sama książka? Proponujemy wybór książek o książkach i czytaniu – od historii prawdziwych do beletrystyki.
Zaczynamy od tegorocznej premiery wydawnictwa Smak Słowa, książki Aarona Lansky’ego “Przechytrzyć historię. Niezwykłe przygody człowieka, który ocalił milion książek w jidysz”. Aaron Lansky podjął się wyzwania, które wielu ludzi mogło uznać za niemożliwe lub skazane na niepowodzenie. Mając 24 lata postanowił uratować przed zapomnieniem książki będące świadectwem kultury i literatury żydowskiej. Podążając tropem książek, przemierzał Amerykę i opowieściami z tych poszukiwań i podróży dzieli się z czytelnikami w “Przechytrzyć historię”. Przygody i historie, których doświadczył i wysłuchał podczas swoich poszukiwań, często zabawne i wzruszające, dowodzą jaką moc ma (i miała) literatura. Za swoje osiągnięcia Lansky otrzymał nagrodę nazywaną „grantem dla geniuszy” za wkład w odrodzenie literatury żydowskiej w Stanach Zjednoczonych.
Filip Springer niejednokrotnie dał się czytelnikom poznać jako wnikliwy obserwator i reportażysta. W wydanej w 2019 nakładem wydawnictwa Czarne, książce „Dwunaste: Nie myśl, że uciekniesz”, podobnie jak w „Miedziance. Historiii znikania”, razem z z autorem tropimy przeszłość, która okazuje się bardziej nieoczywista niż można było się spodziewać. Tym razem Springer poszukuje odpowiedzi na pytanie, czym jest prawo Jante (i gdzie można je znaleźć)? Znany w Skandynawii zbiór zasad sytuuje jednostkę i jednocześnie charakteryzuje społeczeństwo jako monolityczny system, wobec którego trudno się sprzeciwić. A gdzie narodziło się prawo Jante? Po raz pierwszy pojawiło się w powieści Aksela Sandemosego „Uciekinier przecina swój ślad” wydanej w 1933 roku. Podróż w którą wyrusza autor, aby znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące prawa Jante, jest wiec jednocześnie podróżą w głąb książki Sandemosego. Springer z niezwykłą uwagą szkicuje sylwetki ludzi (i literackich postaci), których spotyka na drodze swojego „śledztwa” i tym samym doskonale oddaje nastrój i obyczajowość dalekiej Północy.
„Słownik miejsc wyobrażonych” (PIW) to leksykon dla wszystkich miłośników literatury. Alberto Manguel (argentyński pisarz, redaktor, a także lektor Borgesa) i Gianni Guadalupi (pisarz i kulturoznawca) stworzyli szczegółowy przewodnik po miejscach, które nie istnieją w rzeczywistości, ale pojawią się na kartach książek. Ze „Słownikiem…” w rękach, możecie wiec zwiedzić Marquezowskie Macondo, Śródziemie Tolkiena, Zamek Kafki, a nawet doskonale znaną polskim dzieciom Akademię Pana Kleksa. Polskie wydanie leksykonu-przewodnika zawiera opisy miejsc znanych z literatury rodzimych autorów, poza wymienioną Akademią Pana Kleksa Brzechwy w „Słowniku miejsc wyobrażonych” znajdziemy miejsca znane z twórczości Witkacego, Gałczyńskiego, Gombrowicza, czy Kołakowskiego. Wybór miejsc znanych ze światowej literatury musiał być niełatwym wyzwaniem – autorzy zestawienia sami przyznają, że lista haseł, które chcieli zawrzeć w „Słowniku…” wydłużała się bez końca. Które z literackich miejsc znalazły się liczącej ponad 1000 stron książce – przekonajcie się sami.
„Czytadła. Gawędy o lekturach” to zbiór recenzji Agnieszki Osieckiej, które pojawiały się w na początku lat 90-tych w literackim dodatku do „Życia Warszawy”, zatytułowanym „Ex Libris”. Osiecka jako autorka piosenek, poezji, korespondencji tym razem daje się odkryć jako recenzentka niezwykła – w jej tekstach znajdziemy pełne erudycji oceny omawianych przykładów ale też szczegółowe opisy samej czynności czytania, która dla autorki była bardzo istotna. Dowiadujemy się więc, gdzie lektura była czytana (dla przykładu – ławeczka campusu w Cambridge), jaką książka miała okładkę, czy książka pochodziła z księgarni, a może biblioteki. Osiecka „omawiała” teksty Susan Sontag, Edgara Lee Mastersa i Witolda Gombrowicza, ale też Jerzego Pilcha, Pawła Huelle oraz…Daniel Steel.
W wyborze „książek o książkach” nie mogłoby zabraknąć miejsca dla „Imienia róży” Umberto Eco. Historia osadzona w średniowiecznym opactwie to wciągający mediewistyczny kryminał. Mnich Franciszaknin, Wilhelm z Baskerville wraz ze swoim uczniem Adso, przybywają do klasztoru, aby wziąć udział w debacie na temat Jezusa. Opat prosi jednak przybyszy o pomoc w rozwiązaniu zagadki śmierci jednego z mnichów – iluminatora Adelmusa. Franciszkanin otrzymuje prawo wstępu do każdego z pomieszczeń klasztoru, z wyjątkiem biblioteki. Sprawy komplikują się coraz bardziej, giną kolejni mnisi i wszystko wskazuje na to, że rozwiązania zagadkowych wydarzeń mają związek z tajemniczą księgą…Jakie tajemnice kryje biblioteka i jaki finał będą miały poszukiwania zakonników dowiecie się sięgając po książkę Eco, w której poza wątkiem kryminalnym, znajdziecie wątki historyczne, filozoficzne i miłosne.
„Mistrz i Małgorzata” to niezwykła powieść Michaiła Bułhakowa, która mimo dekad, które upłynęły od jej wydania, niezmiennie fascynuje czytelników – powstają nowe przekłady, spektakle teatralne, muzyka inspirowana historią przedstawioną w książce. Akcja powieści toczy się równolegle i opiera się na trzech głównych wątkach: miłości pisarza – Mistrza do Małgorzaty Nikołajewny, wizyty Szatana w Związku Radzieckim oraz historii Poncjusza Piłata i proroka Jeszui (bohaterowie powieści historycznej pisanej przez Mistrza). Galeria osobliwych postaci jak: Woland – szatan i profesor czarnej magii, Mistrz – pisarz, który powodu braku możliwości wydania własnej powieści dociera do granic szaleństwa i staje się pacjentem szpitala psychiatrycznego, Małgorzata – ukochana Mistrza, za wszelką cenę próbująca pomóc Mistrzowi, zyskuje tajemne moce i zostaje gospodynią balu wydanego przez Wolanda…Niecodzienni bohaterowie, wielowątkowość, literackie zabiegi (powieść w powieści) i eklektyczne połączenie form znanych z różnych gatunków literackich sprawiają, że „Mistrz i Małgorzata” to książka, którą można odkrywać bez końca.
„Nowe życie” Orhana Pamuka to oryginalna powieść w której książka staje się początkiem niezwykłej historii. Główny bohater „Nowego życia” Osman, wypowiada decydujące słowa, które stają się myślą przewodnią i jednocześnie siłą sprawczą jego losów: „Przeczytałem tę książkę pewnego dnia i całe moje życie zmieniło się”. Osman obsesyjnie podporządkowuje swoje życie przeczytanej lekturze i zainspirowany nią, wyrusza w podróż po tureckiej prowincji. Co i kogo spotka Osman na swojej drodze? Czy ktoś będzie mu towarzyszył? W książce Pamuka znajdziemy połączenie elementów literatury popularnej i jednocześnie psychologiczną wędrówkę w głąb umysłów bohaterów, a także wiele kulturowych kontekstów. Jakie będzie nowe życie, którego poszukuje Osman? Oceńcie sami.
