Taras Szewczenko, Iwan Franko, Łesia Ukrainka, Wasyl Stus, Lina Kostenko – wybitni klasycy ukraińskiej literatury wciąż w Polsce są znani mniej niż powinni. A co z literaturą współczesną naszego wschodniego sąsiada? Jak się okazuje, ma ona bardzo wiele wspólnego z polską. Poznajcie najwybitniejszych twórców i twórczynie literatury ukraińskiej.
Historia piśmiennictwa ukraińskiego jest bardzo bogata i ciekawa. Jego początki sięgają XI wieku – powstających w Rusi Kijowskiej religijnych „Minejów”, czyli zbiorów hagiograficznych opowieści. Podwaliny pod literaturę ukraińską jednak zostały zainicjowane pod koniec XVIII wieku, czyli w epoce romantyzmu. Przełomowa była tutaj działalność pisarzy i tłumaczy – Iwana Kotlarewskiego, Petry Hułaka-Artemowskiego, Jewhena Hrebinka oraz Hryhorija Kwitka-Osnowjanenki. Na przełomie XIX i XX wieku pojawił się w Ukrainie silny nurt modernistyczny – wówczas czołową rolę odgrywały takie postaci jak Mykoła Worony (ogłosił on jeden z najważniejszych ukraińskich manifestów literackich tamtego okresu), Oleksandr Ołeś, Lesia Ukrainka czy Wasyla Stefanik. Ten fascynujący, szeroki nurt wynikał z dynamicznych przeobrażeń, jakiemu ulegało ukraińskie społeczeństwo. W pierwszych dekadach XX wieku natomiast literatura ukraińska wybiła się na pełną niepodległość wobec rosyjskich wpływów – pojawił się wówczas cały szereg świetnych pisarzy i pisarek tworzących w swoim języku narodowym, m.in. Pawło Tyczyna, Wołodymyr Sosiura, Maksym Rylski. Prężnie rozwijały się również w Ukrainie literackie nurty eksperymentalne, przede wszystkim futuryzm (Mychajło Semenko, Ołeksa Slisarenko).
Po krachu ZSRR oraz upadku Żelaznej Kurtyny literatura ukraińska zaczęła cieszyć się wolnością i niezależnością od spraw politycznych. Podobnie jak polscy, również ukraińscy pisarze oraz pisarki wprowadzili do swojej twórczości elementy karnawału i zabawy, pojawiły się bardzo silne tendencje postmodernistyczne w prozie, raz jeszcze rozkwitły także eksperymentalna poezja i dramaturgia. Istotna cezura dla literatury ukraińskiej nastąpiła w 2014 roku, wraz z pierwszą inwazją rosyjskich wojsk na wschodzie Ukrainy oraz zajęciem Krymu. Rosyjska agresja wywołała głębokie zmiany w ukraińskim życiu intelektualnym i artystycznym. Raz jeszcze zaczął dominować realizm i żywioł społecznej interwencji, powróciła też literatura historyczna oraz obrachunkowa.
Poniżej polecamy kilka najciekawszych twórców i twórczyń współczesnej literatury ukraińskiej.
Marija Matios (ur. 1959)
Nazywana „wielką damą ukraińskiej literatury”, Matios jest nie tylko pisarką i poetką, lecz również posłanką do Rady Najwyższej, ukraińskiego parlamentu. Pochodzi z Bukowiny. Laureatka wielu ukraińskich nagród literackich, w tym najbardziej prestiżowej – Państwowej Nagrody Literackiej im. Tarasa Szewczenki za powieść „Słodka Darusia”. Książka ta jest pozycją kultową – w ciągu dziesięciu lat doczekała się czterech wznowień – opowiadającą o potędze historii i burzliwej historii Ukrainy w XX wieku. Oprócz tego w języku polskim dostępna jest również powieść Matios „I chyba nigdy nie jest inaczej”, traktująca o kilka rodach huculskich na początku poprzedniego stulecia.
Jurij Andruchowycz (ur. 1960)
Jeden z najbardziej rozpoznawalnych ukraińskich poetów i prozaików. Związany z Iwano-Frankiwskiem, od dekad bierze aktywny udział w życiu intelektualnym Ukrainy. Zajmuje się również piosenką, esejem oraz przekładem. W Polsce ukazało się mnóstwo jego literackich prac, od powieści poprzez zbiory wierszy aż do eseistyki. Wśród polskich przekładów twórczości Andruchowycza znajdują się m.in.: powieści „Rekreacje”, „Perwersja”, „Leksykon miast intymnych”; poezje „Piosenki dla martwego koguta”; eseje „Moja Europa” (wraz z Andrzejem Stasiukiem) czy „Ostatnie terytorium”.
Serhij Żadan (ur. 1974)
Pisarz, eseista i tłumacz związany przez całe życie z Charkowem. Na polskim rynku debiutował jako poeta, znany jest u nas jednak przede wszystkim jako autor żywiołowych powieści ukazujących codzienne życie młodych mieszkańców Charkowa. W 2015 roku został uhonorowany prestiżową nagrodą literacką Angelus za swoją powieść „Mezopotamia”. W 2017 roku napisał książkę „Internat”, poświęconą życiu w ogarniętej wojną wschodniej części Ukrainy. Obok tego w Polsce ukazały się jeszcze m.in.: „Big Mac”, „Depeche Mode”, „Ukraina”, „Anarchy in the UKR”, „Hymn demokratycznej młodzieży”.
Oksana Zabużko (ur. 1960)
Urodzona w Łucku – a mieszkająca na stałe w Kijowie – prozaiczka, poetka i eseistka. Zabużko to bez wątpienia jedna z najciekawszych współczesnych pisarek tworzących w języku ukraińskim. Największy rozgłos przyniosła jej wydana w 1996 roku książka „Badania terenowe nad ukraińskim seksem”, która została właśnie została wznowiona. To jedna z najgłośniejszych powieści ostatnich dekad, uważana za ukraiński manifest feminizmu i stanowiąca wiwisekcję postkomunistycznej Ukrainy. Niedawno w języku polskim ukazała się jej najnowsza książka „Planeta Piołun”, traktująca o osobności jej kraju i „dziwnym” miejscu, jakie zajmuje na mapie Europy.
Kolegium Europy Wschodniej
Myrosław Łajuk (ur. 1990)
Łajuk urodził się na Huculszczyźnie. To poeta, prozaik i dramaturg należący do najmłodszego pokolenia ukraińskich pisarzy. Pisze także książki dla dzieci, poza tym pracuje jako wykładowca akademicki. Nakładem Kolegium Europy Wschodniej ukazał się właśnie polski przekład jego wierszy, zatytułowany „Metrofobia”. Za tłumaczenie odpowiedzialny jest Marcin Gaczkowski.
Wołodymyr Rafiejenko (ur. 1969)
Urodził się i wychował w Doniecku. Pisarz, poeta – piszący zarówno po rosyjsku, jak i po ukraińsku. Obecnie mieszka w Kijowie. Za powieść „Najdłuższe czasy” – również wydane nakładem Kolegium Europy Wschodniej – został uhonorowany Wyszechradzką Nagrodą Partnerstwa Wschodniego. W kunsztowny i nieszablonowy sposób podejmuje w niej trudny temat wojny w Donbasie, która nieodwracalnie zmieniła Ukrainę. Za przekład odpowiedzialni są Anna Ursulenko oraz Marcin Gaczkowski. W 2019 Rafiejenko opublikował swoją pierwszą książkę po ukraińsku – „Mondegrin. Pisno pro smert’i lubow”.
Wydawnictwo Warsztaty Kultury
W arcyciekawej serii „Wschodni Express” oficyny Warsztaty Kultury ukazują się najciekawsze książki prozatorskie oraz poetyckie autorów związanych z Ukrainą (i nie tylko). Wśród przedstawicieli młodej współczesnej literatury ukraińskiej, którą można nabyć w ramach serii są m.in.: Ołeksandr Bojczenko („50 procent racji” – cyk znakomitych, prześmiewczych historyjek z życia obywatela ZSRR, a potem wolnej Ukrainy), Jurko Gudź („Barykady na krzyżu” – poemat o wizji starć wojskowych w stolicy Ukrainy), Artem Czech („Dzielnia D” – opowiadania stanowiące kronikę przemiany współczesnej Ukrainy) czy Natalka Śniadanko („Frau Muller nie zamierza płacić więcej” – powieść o współczesnej Ukrainie, rozpiętej między radziecką przeszłością i europejską przyszłością). Wszyscy ci autorzy oraz autorki stanowią o niezależności i oryginalności literackiej produkcji naszego wschodniego sąsiada! Na stronie serii „Wschodniego Expressu” znajdziecie więcej fascynujących pozycji.
Jak możesz pomóc Ukrainie?
Jak pomóc UKRAINIE w czasie wojennego kryzysu? Jest wiele możliwości. Poniżej prezentujemy przydatne linki i zweryfikowane zbiórki, dzięki którym realnie wesprzesz Ukrainę. Wystarczy kilka kliknięć, by realnie pomóc poszkodowanym przez wojnę!
Zbiórki na rzecz Ukrainy
POMAGAM UKRAINIE, zbiórka koordynowana przez przez polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
FUNDACJA POLSKIE CENTRUM POMOCY MIĘDZYNARODOWEJ, zbiórka na pomoc humanitarną i ewakuację ludności.
NARODOWY BANK UKRAIŃSKI otworzył specjalne konto pomocowe dla wsparcia ukraińskich obywateli oraz sił zbrojnych.
POLSKA AKCJA HUMANITARNA zapewnia bezpośrednią, kompleksową pomoc dla ludzi, którzy musieli uciekać ze swoich domów.
Fundacja OCALENIE obok czynnej zbiórki pieniędzy werbuje również wolontariuszy, którzy będą gotowi nieść pomoc Ukraińcom w potrzebie.
UKRAIŃSKI DOM W WARSZAWIE również szuka wolontariuszy, którzy mogą pomóc Ukraińcom w Polsce.
Fundacja NASZ WYBÓR pomaga w integracji Ukraińców i Polaków.
Zbiórka SOLIDARNI Z UKRAINĄ na portalu pomagam.pl liczy już kilka milionów złotych, które zostaną przekazane na pomoc dla Ukrainy.
Zbiórka
STOWARZYSZENIE SOS WIOSKI DZIECIĘCE pomaga przede wszystkim ukraińskim dzieciom, które muszą przejść przez horror wojny.
CARITAS również przyjmuje zbiórkę pieniężną na rzecz Ukrainy.
POLSKA MISJA MEDYCZNA uruchomiła możliwość przekazania datków na rzecz ofiarom wojny.
Zbiórki na Facebooku
Część organizacji urządza też zbiórki na portalu Facebook:
